साउन १४, बैतडी । जिल्लाको दोगडाकेदार गाउँपालिका ८ सित्तड डोलका लोगसिंह भाटलाई अहिले आफ्नो घर छोडेर अन्तै बस्नुपरेको छ । 

यसै साता आएको पहिरोले घरको आँगन पूरै बगाएपछि भाट परिवारले घर छोडेका हुन् । भाटजस्तै डोलमा अहिले १ सय ५० परिवार पहिरोको जोखिममा बसेका छन्।

२०१८ सालदेखि आउन थालेको पहिरोले अहिले पनि गाउँलेलाई सुत्न दिएको छैन । ‘वर्षात्को समयमा लगातार आइरहने पहिरोले कतिखेर घरखेत बगाउने हो थाहा हुँदैन । हरेक वर्षामा अनिदो रात काट्नुपर्छ ।’ स्थानीय लोकेन्द्रबहादुर चन्दले भने, ‘हाम्रो गाउँका हरेक घर बांगा भएका छन् । भित्रभित्रै जमिन भास्सिएपछि घर बांगा भएका हुन् । पहिरोको जोखिममा बस्नु परेको छ ।’

डोल पहिरोले अहिलेसम्म नौजनाको ज्यान लिइसकेको छ भने २ सय रोपनी खेतीयोग्य जमिन बगाइसकेको छ । अहिले पनि माथिबाट पहिरो आउने क्रम नरोकिएको स्थानीय वीरबहादुर चन्दले बताए । उनले भने, ‘२०१८ सालमा पहिरो आएको हो । उतिबेलादेखि हामी पहिरोको जोखिममा बसिरहेका छौं तर हाम्रा लागि न सरकार छ, न अरू कोही ।’

खानेपानीका मुहानसमेत पहिरोले बगाएपछि स्थानीयवासी खोलाको दूषित पानी पिउन बाध्य छन् । गाउँ नै पूरै पहिरोको चपेटामा परेकाले वर्षाको समयमा सेताम्य देखिन्छ ।

पञ्चायतकालमा डोलबस्तीलाई स्थानान्तरण गर्नुपर्ने भन्दै तत्कालीन राजा वीरेन्द्रले हुकुम प्रमांगीसमेत दिएका थिए । तर, राजनीतिक खिचातानी भएपछि डोलबासीको अन्यत्र जाने सपना अधुरै रह्यो । आर्थिक अवस्था सबल भएकाहरू तराईतिर जमिन किनेर उतै गए । गरिब र दलित समुदायका नागरिक भने पहिरोको जोखिममै बस्न बाध्य छन् । पछिल्लो समयमा पहिरोले विकराल रूप लिन थालेको स्थानीवासी देवदत्त जोशीले बताए । उनले भने, ‘अहिले त पहिरोको जोखिम नभएको ठाउँ नै छैन । वर्षाको बेला जाग्राम बसेर रात काट्नुपर्छ ।’

पहिरोले यो वर्ष पनि स्थानीयले सञ्चालन गरेको पानीघट्ट र बाटो बगाइदिएको छ । त्यति मात्र होइन स्थानीयको खेत पनि पहिरोले पुर्न थालेको छ । पहिरोका कारण सूर्यपन्त प्राविमा जाने खानेपानी बगाएपछि विद्यार्थीलाई खानेपानीको समस्या भएको छ । ३ वर्षअघि ११ लाखको लागतमा निर्माण गरिएको खानेपानी योजना पहिरोले बगाएको स्थानीयवासी कट्टी भुलले बताए । ‘५५ परिवार दलित छौं । हामीसँग अन्यत्र जाने स्रोत छैन । पहिरोमुनि रात कटाउन बाध्य छौं । ३० परिवारसँग आफ्नो जमिन छैन । अर्काको जमिनमा बसेका छौं । हाम्रो सबै जमिन पहिरोले बगाइसकेको छ’, उनले भने ।

डोलवासीले अन्यत्र बसोबासका लागि २०१८ सालदेखि नै पहल गर्दै आएका हुन् । हरेक सरकारबाट बस्ती स्थानान्तरणको आश्वासनसमेत पाउने गरेका छन् । तर सरकारको आश्वासन आश्वासनमै सीमित छ । ‘पहिरो नियन्त्रणका लागि ३० वर्षको उमेरदेखि सिंहदरबार धाउन थालेको हुँ । कि बासको व्यवस्था हुनुप¥यो, कि पहिरो नियन्त्रणका लागि आवश्यक योजना हुनुप¥यो । अहिले ८० वर्षको बूढो भइसकें तर कसैले केही गरिदिएन’, स्थानीयवासी वीरसिंह भण्डारीले भने, ‘एक पुस्ता पहिरोमै बस्यौं । अबको पुस्ताले पनि पहिरोमै बस्नुपर्ने बाध्यता छ ।’

जिल्लाको दोगडाकेदार गाउँपालिका ६ सित्तको डोल र गौंकुरामा पहिरोले स्थानीयवासीको निद्रा खोसेको छ । वर्षाको समयमा रातभरि सुत्न नपाएको स्थानीयवासी बहादुर भुलको गुनासो छ । ‘माथिबाट कतिखेर पहिरो खस्छ । केही थाहा हुँदैन । दिउँसो राम्रै अवस्थामा रहेका खेत रातमै बगर बन्छन् ।’

गाउँ नै पूरै पहिरोको चपेटामा परेकाले वर्षाको समयमा सेताम्य देखिन्छ ।

खानेपानीका मुहानसमेत पहिरोले बगाएपछि स्थानीयवासी खोलाको दूषित पानी पिउन बाध्य छन् । ‘दिनभर मजदुरी गरेर कमाएको गाँस पनि सुखले खान पाइँदैन’, स्थानीवासी धन्वा भुलले दुखेसो गरे, ‘गरिब, समस्यामा परेका नागरिकका लागि सरकारले सहयोग गर्छ भन्थे तर हाम्रा लागि कसैले केही गरेन ।’ अन्नपूर्ण पोष्ट दैनिक